Cách Trồng Củ Sen Và Cách Chăm Sóc Sen Lấy Củ Bạn Cần Biết

Việc canh tác xen vụ lúa – vụ sen đã giúp người dân khu vực Đồng bằng sông Cửu Long nâng cao mức thu nhập đáng kể. Mô hình này đang được nhân rộng tại nhiều tỉnh, thành khu vực Tây Nam Bộ. Người dân trồng sen để lấy hạt, lấy ngó sen, lấy củ, lấy lá … Các nguyên liệu này đều có thể làm thuốc hay thực phẩm. Hẳn bạn yêu thích các món ăn từ củ sen, thì có bao giờ bạn nghĩ đến cách trồng củ sen như thế nào chưa. Và đã biết chăm sóc giống cây này chưa nhỉ? Để Siêu thị Sen Đại Việt chia sẻ đến bạn đọc nhé.

• Xem những món ngon được chế biến từ củ sen – củ sen sấy tẩm ngon khó cưỡng của Siêu thị Sen Đại Việt

Nhân giống vô tính củ sen như thế nào? 

• Trồng củ sen theo phương pháp nhân giống vô tính là một trong những phương pháp thuận tiện, nhanh chóng và dễ dàng nhất. Vì với phương pháp này giúp giữ được các đặc tính của cây giống ban đầu.
• Theo đó, nguồn củ giống được lấy từ vụ trước hoặc những hồ sen chuyên sản xuất giống. Củ giống có ít nhất 2 lóng, cắt ngang đoạn cuối vùi vào đất ẩm sâu 5cm tạo góc nghiêng 15 độ. Với củ sen càng lớn càng cho cây mạnh.
• Cần ít nhất 3 tháng củ mới có thể nẫy mầm, do củ sen có tính miên trạng nên không thể trồng ngay sau vừa thu hoạch. Nếu cần trồng ngay thì phải xử lý bằng nước nóng.
• Tại Đồng Tháp – thủ phủ đất sen hồng, phần lớn sen được trồng bằng cách tách ngó từ bụi sen đem cấy với mật độ hàng cách hàng từ 2,5-3m, cây cách cây từ 2-2,5 m. Kỹ thuật này cho phép bắt đầu thu hoạch gương sau 4 tháng.

Cách trồng củ sen – Chuẩn bị đất trồng sen

Thiết kế hồ/ ruộng trồng sen rất quan trọng trong sản xuất sen vì khi đã thiết kế rất khó thay đổi. Vì vậy cần quan tâm đến thiết để thuận tiện cho sản xuất, thuận tiện cho việc bơm và giữ nước. Hồ sâu thích hợp ở đất có địa hình cao, nếu địa hình thấp cần có bờ bao giữ nước.
Đáy hồ cần được bằng phẳng, có lớp sét giữ nước. Tuy nhiên nhiên nếu sét quá nặng sẽ khó thu hoạch củ sen sau này. Lớp đất mặt tơi xốp rất cần thiết và độ dầy của nó tùy thuộc vào loại giống. Có thể tiến hành bón vôi, nhất là đối với đất phèn.

Những yêu cầu về các yếu tố môi trường khi trồng sen từ củ

Yêu cầu về đất

• Đất có tác dụng giúp rễ cây bám vào và phát triển, cung cấp chất dinh dưỡng cho cây, ổn định độ pH. Để thuận tiên cho cây sen phát triển và thu hoạch, nhất là theo cay sen trồng lấy củ.
• Đất cần có một số đặc tính nhất định như hơi không ngấm nước để củ sen có màu trắng kem. Cấu trúc lớp đất mặt phải mịn để tránh củ bị trầy xướt. Trong môi trường nước, khi đánh bùn, tác động của trọng lực, những hạt đất có kích thước to mằm dưới, hạt nhỏ nằm trên góp phần làm củ không bị biến dạng. Đất thịt pha sét phù hợp cho củ sen nhất.
• Các loại đất không thích hợp cho sen bao gồm:

+ Đất sét nặng rất khó cho rễ phát triển và thu hoạch củ.

+ Đất cát cũng làm thu hoạch khó khăn do bản chất di động và trọng lượng cao của cát, nó không mang nhiều chất dinh dưỡng và ảnh hưởng đến chất lượng củ (Liu, 1994).

+ Đất chứa chất hữu cơ từ nguồn không xác định cũng không phù hợp. Chúng có thể chức tannins làm nước bị mặn, hay chứa các chất rắn có thể làm tổn thương củ. Hơn nữa các hạt chất hữu cơ có thể lớn hơn hạt đất. Chất hữu cơ phù hợp phải là phân chuồng ũ với các chất độn có tỷ lệ N/C cao đã hoai mục, nó giúp cho đất giữ được các chất dinh dưỡng, cấu trúc đất tơi xốp và gíup đất ngấm nước nhẹ. Các nghiên cứu cho thấy kích thước hạt và tính thấm có ảnh hưởng đến phẩm chất củ (Nguyen & Hick, 1998).
Chất hữu cơ phải bón khi đất khô, tốt nhất là trước khi trồng. Nếu củ giống đã hết miên trạng thì chất hữu cơ tốt nhất là bón trên mặt hơn là trộn trong đất. Nếu củ sen chưa hết miên trạng thì nhiệt độ cao của chất hữu cơ sẽ kích thích sen nảy mầm

• Cần xem xét việc chở đất tốt từ nơi khác đến, việc này thực hiện rất tốn kém. Tuy nhiên sẽ thích hợp cho canh tác sen trong lâu dài.

Yêu cầu về thời tiết

• Cây sen cần nhiệt độ ấm của vùng nhiệt đới, bình quân là 25^oC. Sen không tăng trưởng ở vùng bị sương giá do nó rất nhạy cảm với nhiệt độ lạnh. Tuy nhiên củ sen có đặc tính miên trạng qua đông nhằm giúp sen tồn tại.
• Thời vụ trồng sen cần bố trí trong mùa nắng, lúc ngày dài. Việc phân hóa củ bị kích thích khi gặp ánh sáng giảm và nhiệt độ thấp.
• Tại Đồng Tháp, sen đuợc trồng vào 2 thời vụ chính:
  + Vụ Đông xuân: trồng vào tháng 12 đến tháng 1 dương lịch
  + Vụ Hè thu: trồng vào tháng 5 đến tháng 6 dương lịch. Đây là mùa tốt để sen phát triển.

Yêu cầu về chất lượng nước

• Chất lượng nước rất quan trọng để sen tăng trưởng tốt. Nhiệt độ nước thích hợp và nước phải trong. Nước cũng là yếu tố giới hạn ở các vùng ven biển của nhiều nước. Ngay cả nước có mưa biến đổi theo mùa.
• Vùng phải phụ thuộc hoàn toàn vào nước bơm và đất không thích hợp bị ngập như đất mặn hay đất bạc màu, pH đất biến động không lớn ở các nước trồng sen châu Á, sen có thể thích nghi tốt với biến động của pH đất. pH thích hợp nhất là 6-6,5.
• Độ sâu thích hợp nhất khi trồng là 20cm, khi mới gieo chỉ cần 5 cm. Việc thay đổi độ sâu sẽ ảnh hưởng đến nhiệt độ nước. Độ sâu càng tăng, tính giữ nhiệt càng kéo dài. Việc tăng độ sâu của nước sẽ giúp không chế bệnh thối củ do Nấm Fusarium oxysporum  pv nelumbicola (nấm này cần oxygen). Nước sâu quá sẽ ảnh hưởng đến phát triển bộ rễ vì việc vận chuyển không khí từ lá qua hệ thống vận chuyển khí gặp trở ngại (Honda, 1987). Việc hình thành củ cũng bị kích thích khi thiếu nước. Cây không bị thiếu nước sẽ không có dấu hiệu hình thành củ và tiếp tục giai đoạn tăng trưởng dinh dưỡng. Do đó người dân cần tạo sự thiếu nước để kích thích hình thành củ, nhằm đáp ứng kịp thời yêu cầu của thị trường.
• Cây sen có thể chịu được nồng độ muối nhất định. Những khảo nghiệm bước đầu cho thấy thành phần natri trong muối bị thay thế bởi ion kali ở nồng độ thấp, mở triển vọng trồng sen ở những nơi bị nhiễm mặn. Nồng độ muối được thể hiện qua độ dẫn điện EC, cây sen chịu được EC 2,8-3,1 mS cm. Lá non bắt đầu bị vàng khi EC 3,2-3,5 mS cm, tăng trưởng ngừng lại. Hiện khu vực Đồng bằng sông Cửu Long đang bị ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu, tình trạng xâm nhập mặn tăng đáng kể. Hiện cây sen là một trong những loại cây thích hợp để trồng và tăng trưởng ở khu vực này.

Chia sẻ kỹ thuật canh tác sen

Đặt hom củ sen

• Đặt hom củ khi nhiệt độ nóng ấm, hom được đạt theo hàng, hàng cách hàng 2-3m, cây cách cây 1,2-3m, khoảng cách này thay đổi theo giống và điều kiện canh tác. Cây cách bờ hồ 1-2 m.
• Lượng hom giống cần thiết phụ thuộc vào khoảng cách trồng. Với mật độ 1,2 x 2m ước lượng cần 4000 hom (Honda, 1987). Trái lại, những người dân mới cần mua hom giống hoặc dành riêng một diện tích đất để nhân giống liên tiếp trong 2 vụ. Việc du nhập hom giống rất tốn kém do phải qua khâu kiểm dịch, khảo nghiệm tính thích nghi trước khi trồng sen.

Lượng dinh dưỡng và các biểu hiện khi thiếu dinh dưỡng

• Việc bón phân phải dựa trên phân tích đất, lá sen ở các giai đoạn tăng trưởng khác nhau. Lượng dinh dưỡng bị ảnh hưởng bởi loại đất và các biện pháp canh tác trước đó. Phân tích đất sẽ phát hiện các dưỡng chất bị thiếu, dư thừa, pH và các chỉ dẫn cần thiết. Cần đối chiếu giữa kết quả phân tích đất và lá, quan sát màu sắc lá để đưa ra biện pháp xử lý thích hợp.
• Bên cạnh đó, lượng phân bón phải căn cứ vào thành phần các chất dễ tiêu trong đất, khả năng độn và khả năng trao đổi cation CEC. Đất có CEC cao sẽ giữ các cation trong đất cao, cho phép cung cấp các chất dinh dưỡng đều đặc cho cây. CEC thấp sẽ không có khả năng kềm giữ chất dinh dưỡng do phần lớn chúng nằm trong do đó đất, khi bón phân cần cẩn thận vì dễ gây ngộ độc cho cây.

Hướng dẫn cách bón phân

Phân bón được chia 4-5 lần:

+ Lần đầu bón lót ¼ lượng phân đạm và kali, ½ lượng phân lân và các loại phân trung vi lượng. Nên dùng máy xới vùi phân vào trong đất sau khi rút nước ra, nếu diện tích nhỏ cào bằng tran.

+ Bón thúc lần thứ nhất 2 tháng sau khi cấy, ¼ lượng đạm và kali

+ Bón thúc lần thứ hai 3,5 tháng sau khi cấy, ¼ lượng kali, toàn bộ phân đạm, lân và các loại phân trung vi lượng khác.

+ Bón thúc lần thứ ba ¼ lượng kali còn lại. Vào giai đoạn này cây phát triển củ nên rất cần kali, ít cần phân đạm.

Triệu chứng thiếu dinh dưỡng

• Thiếu đạm: sen có nhu cầu đạm rất lớn vào giai đoạn tăng trưởng dinh dưỡng. Triệu chứng thiếu đạm xuất hiện trên lá già, phiến lá chuyển sang màu vàng do đạm từ lá già chuyển sang nuôi đỉnh sinh trưởng. Sau đó lá khô nhanh chóng. Thiếu đạm trầm trọng sẽ làm cây lùn lại. Tuy nhiên bón nhiều phân đạm, đặc biệt lúc hình thành củ sẽ kích thích phát triển thân ngầm hơn là củ. Ngộ độc phân đạm phiến lá bị cháy tạo vết hình tròn ở giữa 2 gân lá, nơi trao đổi khí xảy ra.
• Thiếu lân: sen rất nhạy cảm với phân lân. Thiếu lân lá có biểu hiện màu xanh đậm có những vệt tím (anthocyanosis) trên lá non. Khi thiếu trầm trọng lá sẽ chuyển sang màu tím hoàn toàn. Gân lá chuyển sang màu xám đen và khô, cây tăng trưởng rất chậm. Thừa lân lá non bị biến dạng, không bung ra được.
• Thiếu kali: sen có nhu cầu kali rất lớn vào giai đoạn trổ hoa và hình thành củ. Biểu hiện đầu tiên trên là những vệt vàng chạy dọc theo gân lá già. Vệt vàng ngày càng lan rộng sau đó chuyển sang màu nâu.
• Thiếu ma-giê (mg): triệu chứng xuất hiện trên lá già, có những đốm vàng giữa 2 gân lá, do Mg di chuyển sang đỉnh sinh trưởng. Thiếu trầm trọng vệt vàng sẽ lan rộng ra cả phiến lá
• Thiếu canci: thiếu canci có triệu chứng tương tự như thiếu ma-giê, những đốm vàng xuất hiện trên lá già, sau đó chuyển sang màu Cam. Có khác là lá giòn dễ vỡ.

Quản lý dịch hại

• Người trồng cần quan tâm đến sâu xanh và rệp chích hút. Tốt nhất nên xịt thử thuốc ở các nồng độ khác nhau để xem ảnh hưởng của nó đối với sâu hại và sen. Định hướng phần trừ dịch hại đối với cây sen là xác định ngưỡng kinh tế để tránh gây thất thu trong từng thời kỳ. Cần cân nhắc trong việc phun một loại thuốc đặc hiệu khi dịch hại xuất hiện sớm. Trong đó không bỏ qua việc sử dụng bẩy dính thu hút rệp chích hút và bẫy chua ngọt hoặc pheromone thu hút bướm sâu xanh.

Ngoài ra, việc thả nuôi cá trên các ruộng sen cũng góp phần hạn chế phát triển của một số sâu hại. Tuy nhiên ảnh hưởng của phân bón đối với cá và chất lượng nước chưa được hiểu biết tường tận, nhiều loại nông dược cũng rất ảnh hưởng đến cá.

• Sâu hại: Đối tượng gây hại sen quan trọng nhất ở châu Á là sâu xanh Heliothis sp. Sâu non tấn công lá chỉ vài ngày sau khi cấy. Lúc đầu lá chỉ bị ăn vài lổ, nhưng khi sâu lớn lá chỉ còn trơ gân, sau đó sâu đục bông vào gương sen. Sâu kháng thuốc rất nhanh, nên xịt sớm với loại thuốc Bacillus thuringiensis vì khi sâu lớn vi khuẩn này không phá hủy được hệ thống tiêu hóa.

Rất nhiều loại rệp chích hút tấn công sen, gây thiệt hại đáng kể. Có thể trị bằng các loại thuốc đặc hiệu như Admire, Confidor, dầu DC plus. Hay diệt bằng Padan hay B. thuringiensis.

• Bệnh hại: Phổ biến là bệnh đốm phấn do Erysiphe polygoni, Cercospora sp, Ovularia sp và Cylindrocladium hawkesworthii. Chúng tạo những vết bệnh màu vàng, lồi lên trên phiến lá, sau đó chuyển sang màu đen. Bệnh làm giảm quang hợp, ảnh hưởng đến năng suất. Trị bằng các loại thuốc trừ nấm gốc đồng. Bệnh sọc virus do rhabdovirus tạo những sọc vàng trên thân và củ, trên lá có những đốm vàng

Bệnh thối thân do nấm Phythophthora rất phổ biến. Bệnh làm đỉnh sinh trưởng và thân bị thối đen, lây lan rất nhanh trong hồ, triệu chứng ban đầu là lá bị vàng úa cả lá, sau đó khô đi rất nhanh. Mô bị thối đen, bầy nhầy có mùi thối ngay cả rễ vẫn phát triển tốt. Khi hồ bị bệnh, nhổ các sen mắc bệnh đem đốt, hạ mực nước và bón sulphat đồng. Nếu bệnh vẫn tiếp tục lây lan phải khử trùng cả hồ bằng sodium hypochloride.
Bệnh thối củ do nấm Fusarium oxysporum sp nelumbicola và Pythium elongatum. Cả 2 loại nấm này đều tồn tại rất lâu trong đất. Bệnh thường bộc phát khi nhiệt độ cao, ít mưa. Nếu ruộng bị bệnh thì trong mùa tới cần chọn loại cây trồng khác để canh tác. Làm sạch đất, sau đó mới tiếp tục trồng sen.

Thu hoạch củ sen như thế nào?

• Đối với giống sen thu hoạch củ, việc nhổ sen để lấy củ đòi hỏi tốn nhiều công lao động. Vì trong quá trình nhổ, khó tránh làm củ không bị tổn thương. Trở ngại lớn hiện nay của các nước trồng sen lấy củ trên thế giới là không có máy thu hoạch củ sen.
• Thông thường, thu hoạch củ sen khi nhiệt độ thấp, ngày ngắn, thân sen khô, củ sen đã phát triển. Điều này cho phép cây sen hấp thu tối đa các chất dinh dưỡng để tập trung nuôi củ. Ngoài ra có thể kích thích tạo củ bằng cách rút khô nước.
  Để thu hoạch củ sen, trước tiên cần tháo cạn nước ra, sau đó nhổ bằng tay hoặc dùng đinh ba nạy gốc.

Bài viết trên được Siêu thị Sen Đại Việt tổng hợp và chia sẻ đến bạn đọc. Để bạn đọc hiểu rõ hơn về cách trồng củ sen, cũng như cách chăm sóc khi trồng sen lấy củ. Bạn đọc tham khảo và nếu có nhu cầu, hãy dành nhiều thời gian hơn để nghiên cứu sâu vào mảng canh tác này nhé. Chúc bạn thành công.

• Xem thêm: Củ sen có ăn sống được không? Những điều bạn nên chú ý khi ăn củ sen

Sen Đại Viêt – Sen của Người Việt